opracowała Danuta Szymańska
Ćwiczenia i zabawy rozwijające orientację zmysłową, przestrzenną i kierunkową
Dziecko specjalnej troski, tak jak każde inne dziecko, musi mieć swoje określone miejsce w społeczeństwie, swoje prawa i obowiązki. Jego niepodważalnym prawem jest rozwój, który powinniśmy wspomagać. Proces uczenia się małego dziecka, w tym również dziecka o specjalnych potrzebach edukacyjnych, polega na dążeniu do wiedzy, umiejętności i doświadczeń. Proponowane ćwiczenia i zabawy mogą zostać wykorzystane zarówno w pracy indywidualnej z dzieckiem, jak też stanowić część zajęć z mniejszymi grupami dzieci.
Zebrane i opisane zabawy mogą być wykorzystane przez nauczycieli i terapeutów w pracy z dziećmi : z porażeniem mózgowym, z zaburzeniami emocjonalnymi, w zakresie motoryki, mowy, myślenia pojęciowego, z upośledzeniem umysłowym w stopniu lekkim, umiarkowanym, niesprawnymi ruchowo (motoryka duża i mała), z deficytami rozwojowymi .
Poznawanie poprzez zmysły to zdolność do odbioru specyficznych bodźców środowiska, analizy i przekształcania ich w energię procesu nerwowego. Narządy zmysłów składają się z właściwych elementów odbiorczych czyli receptorów oraz aparatu pomocniczego, który jest niezbędny do odpowiedniego ukształtowania bodźca działającego na receptory
Głównym celem pracy na etapie pierwszym jest dostarczenie bodźców, które pobudzają i uaktywnią zmysły, przygotowując tym samym dziecko wejścia w kolejny etap rozwoju psychoruchowego.
Proponowane ćwiczenia zostały podzielone na cztery grupy:
- ćwiczenia zmierzające do poznania samego siebie;
- ćwiczenia zmierzające do poznania doznań termicznych;
- ćwiczenia zmierzające do rozpoznawania różnych struktur powierzchniowych;
- ćwiczenia zmierzające do poznania drugiej osoby, sposobów komunikowania się z drugim człowiekiem, przekazywania mu informacji ,emocji.
Ćwiczenia zmierzające do poznania samego siebie
Grupa ćwiczeń mająca ogromne znaczenie dla rozwoju orientacji w schemacie własnego ciała. Dziecko poznając własne ciało, wyznacza jego granice, co pozwala mu na ukształtowanie poczucia własnej tożsa mości i odrębności. Ćwiczenia pozwalające na poznanie własnych rąk: zaciskanie pięści , otwieranie dłoni, składanie dłoni na stronie wewnętrznej i zewnętrz , wyczuwanie dłoni, palców poprzez uderzanie w swoje nogi i w pod łogę (jedną ręką, obiema, palcami);
- ćwiczenia pozwalające na poznanie i wyczuwanie własnych nóg: dotykanie stopą podłoża, uderzanie stopą o podłoże,
- poznawanie brzucha (leżenie na brzuchu, przemieszczanie się w pozycji leżącej na brzuchu: dookoła własnej osi, do przodu, do tyłu);
- oglądanie swojej sylwetki w lustrze
- nazywanie części ciała, pokazywanie ich na sobie i drugiej osobie. Wspaniałym uzupełnienie powyższych zabaw są ćwiczenia i zabawy prowadzone Metodą Ruchu Rozwijającego W Sherborne (Bogdanowicz, 1992).
Ćwiczenia zmierzające do poznania doznań termicznych
Najbardziej korzystną formą zajęć z dziećmi są ćwiczenia w wodzie. Pozwalają one dziecku na poznanie możliwości własnego ciała, rozwijają motorykę dziecka, dają możliwość wykonywania odpowiednich ćwiczeń w połączeniu z reakcją na doznania termiczne.
W tej grupie wyodrębniamy zabawy i ćwiczenia z wodą
Podczas prowadzenia ćwiczeń dostarczamy dziecku poprzez for mę zabawy i bezpośredni kontakt z wodą wielu doznań zmysłowych. Dziecko poznaje, jaka jest woda:
- określa, czy jest ciepła, zimna, czysta czy brudna;
- próbuje (rozpoznaje smaki);
- obserwuje zmiany stanów skupienia, np. gotowanie wody - co można zrobić z gotowanej wody (zwrócenie uwagi na bezpieczeństwo), za marzanie wody, topienie lodu ? zimowe zabawy; nalewa, przelewa, barwi.
Ćwiczenia zmierzające do rozpoznania różnych struktur powierzchniowych
Dziecko w pierwszym okresie swojego życia poznaje otoczenie poprzez manipulowanie różnymi przedmiotami. Dotykając ich powierzchni, wyczuwa strukturę przedmiotu. Poprzez opuszki palców, wargi, język - receptory dotyku, dziecko gromadzi informacje o posiadanym przedmiocie. Rozpoznaje przedmioty dla niego miłe i te, które są odbierane jako nieprzyjemne. Dostarczane przedmioty do ćwiczeń powinny mieć zróżnicowaną strukturę powierzchniową.
Przykładowe ćwiczenia i zabawy:
- wyczuwanie powierzchni po której chodzę (chodniczek o zmiennej fakturze powierzchni);
- dotykanie przygotowanych materiałów różnymi częściami ciała (całą dłonią, opuszkami palców, grzbietem dłoni, stopą, palcami stopy),chwytanie ich, podrzucanie;
- zabawa ?Czarodziejski worek": wyszukiwanie przedmiotów, rozpoznawanie ich, wskazywanie na obrazku, odgadywanie nazw ukrytych przedmiotów.
Rozróżnianie i grupowanie przedmiotów o takiej samej fakturze:
- segregowanie przedmiotów ze względu na rodzaj powierzchni (struktury);
- łączenie w pary przedmiotów o przeciwstawnych cechach powierzchni(np. gładka - szorstka; miękka - twarda);
- zabawy z wykorzystaniem materiału plastycznego (dotykanie, ugniatanie, ściskanie, rozciąganie)
Ćwiczenia zmierzające do poznania drugiej osoby, sposobów komunikowania się z drugim człowiekiem, przekazywania mu informacji i wyrażania emocji
Przekazywanie informacji odbywa się na wielu płaszczyznach. Drogą komunikatu werbalnego, który jest największym osiągnięciem, a zarazem najtrudniejszym do opanowania sposobem porozumiewa nia się człowieka; drogą niewerbalną, poprzez przekazywanie i odbieranie komunika tów zmysłami. Dziecko od pierwszych dni życia uczy się ich rozumienia. Poprzez obserwację, naśladownictwo zdobywa doświadczenie i poznaje otoczenie. Z czasem uczy się reakcji na przekazywane znaki od drugiej osoby, rozpoznaje treść emocji i przekazywane intencje. Zdobycie ich warunkuje prawidłowy rozwój dziecka.
Przykładowe ćwiczenia mające na celu rozwijanie sposobów komunikowania się oraz zmierzające do poznania drugiej osoby:
- naśladowanie wydawanych odgłosów (stukania, klaskania, wydawania dzwięków przez przedmioty);
- naśladowanie wskazywania części ciała;
- naśladowanie sposobu wykorzystania i posługiwania się różnymi przedmiotami;
źródło: "Program
psychostymulacji dzieci w wieku
przedszkolnym z deficytami i zaburzeniami rozwoju" Katarzyna
Krajewska, Anna Franczyk - Oficyna Wydawnicza Impuls wyd. I i
późniejsze (str. 5, 10, 12, 34 i inne) |